Inne spojrzenie na gatunek

Jason Mittell w swoim tekście A cultural approach to television genre theory (2001) przedstawia tezy dotyczące nowego sposobu podejścia do badań gatunków telewizyjnych - podejścia kulturowego. Dowodzi on, iż gatunki stanowią kategorie kulturowe, które przekraczają granice tekstów medialnych i poruszają się w obrębie obszarów takich jak przemysł, publiczność, a także praktyki kulturowe. Oferując podejście ukierunkowane na telewizję właśnie, tekst Mittella bada gatunki środków masowego przekazu poprzez włączenie współczesnych teorii kulturowych oraz zilustrowanie ich dyskursywnego podejścia wraz z krótkim studium tego zagadnienia. Sam Mittell jest pracownikiem Middlebury College (American Studies and Film & Media Culture), a jego badania naukowe dotyczą głównie historii i podejścia krytycznego do telewizji, historii mediów, teorii gatunków oraz teorii narracji, animacji i mediów dziecięcych, a także studiów nad nowymi mediami oraz konwergencji. Jest autorem dwóch książek: Genre and Television: From Cop Shows to Cartoons in American Culture (2004) oraz Television and American Culture (2009), a na swojej stronie zachęca do dyskusji na temat jego podejścia do teorii gatunków. Zainteresowanych jego osobą odsyłamy do CV.

Zdaniem Mittela wszystkie aspekty telewizji ukazują swoją zależność z gatunkiem. Większość tekstów posiada elementy tożsamości gatunkowej i wpasowuje się w dobrze ugruntowane kategorie; przemysł filmowy i telewizyjny opiera swoją produkcję na gatunkach; widzowie używają klasyfikacji gatunkowej do określenia swojego stanowiska odbioru danego tekstu; podobnie naukowcy stosują rozróżnienie gatunkowe w tworzeniu projektów i organizowaniu kursów tematycznych; nawet wypożyczalnie i gazety z programem odwołują się do podziału gatunkowego przy tworzeniu swoich profili. Jednak mimo tak niesłychanej wszechobecności gatunku, niewiele miejsca poświęcono profesjonalnym badaniom tych kwestii w odniesieniu do telewizji właśnie. Tym zajmuje się autor w swoim tekście. Mittel uważa, iż importowanie teorii gatunkowej w tradycyjnym ujęciu na pole television studies bez dokładnej korekty, powoduje wiele trudności podczas wyjaśniania specyfiki medium jakim jest telewizja.

Największa przeszkoda w rozwoju skupionej na telewizji teorii gatunkowej wiąże się z przyjęciem tradycyjnych metod, które często są niekompatybilne z szybko rozwijającymi się współczesnymi mediami. Mittell stawia pytanie: co zatem powinni zrobić badacze mediów?

Tradycyjna analiza gatunkowa i założenia tekstualne

Tradycyjne spojrzenie badaczy uznaje gatunek za składnik tekstu. Mittell wyróżnia trzy drogi dla tej metody:

1) questions of definitions - poszukiwanie rdzenia, który konstytuuje gatunek oraz badanie tekstów, aby odnaleźć formalne mechanizmy, które stanowią jego esencję;

2) questions of interpretation - prawdopodobnie najbardziej popularna metoda; badanie znaczeń tekstualnych i sytuowanie ich w obrębie większych kontekstów; często odwołuje się do wyznaczenia jakiejś konkretnej orientacji i badań na nią zorientowanych (np. ideologia, psychoanaliza, kulturoznawstwo)

3) question of history - najmniej rozwinięta; podkreśla ewolucyjną dynamikę gatunków (jak zmieniające się okoliczności kulturowe wpływają na zmiany gatunkowe).

Problem w pojmowaniu gatunku jako cechy tekstu (textual assumption) polega na tym, że powinno się stosować rozróżnienie między pojmowaniem gatunku jako kategorii tekstualnej od traktowania go jako składnika tekstu, o czym zapomina się w większości studiów nad gatunkami. To wszystko dlatego, że mimo wspólnych cech łączących elementy danej kategorii, tak naprawdę nie tworzą one samej kategorii jako takiej. Teksty posiadają wiele różnych składników, ale tylko niektóre z nich są używane do formowania właściwości gatunkowych. Nie istnieje żaden zamknięty podział gatunkowy: niektóre są definiowane poprzez scenerię (western), inne przez akcję, jeszcze inne chociażby przez odbiór widowni (komedie). Ta różnorodność sugeruje, że nie istnieje żadne wewnętrzne uwarunkowanie, które mogłoby sugerować jak kwalifikować teksty. Co ważne, gatunki nie są definiowane w obrębie pojedynczych tekstów, a dopiero w obrębie ich większej ilości, co wynika z zależności intertekstualnych między różnorodnymi tekstami. Teksty nie oddziałują na siebie samoczynnie, muszą zostać poddane procesom kulturowym takim jak produkcja i odbiór.

Te dwa zagadnienia towarzyszą tekstowi Mittella jak mantra; wymieniając kolejne sposoby badania gatunków w kontekście telewizji, wciąż powraca on do stwierdzenia, że nie można badać telewizji bez jej powiązań z zagadnieniem produkcji i odbioru właśnie. To jest główny wniosek autora: teksty same w sobie czynnie nie łączą się ze sobą i na siebie nie wpływają bez tych dwóch aktywności kulturowych. I tak oto, jeśli gatunek jest zależny od intertekstualności, nie może on być składnikiem z natury zakorzenionym w tekście. A zatem powinniśmy na gatunek spojrzeć nie jako na nieodłączny element tekstu, ale rozpatrywać go w obrębie złożonych relacji między tekstami, przemysłem, widownią i kontekstem historycznym. Należy wziąć pod uwagę fakt, że dychotomia tekstu i kontekstu oraz podziału na wewnętrzne i zewnętrzne jest sztuczna, a granice między tekstami i praktykami kulturowymi są zbyt zmieniające się i płynne, aby można je było ukonkretyzować. Tekst istnieje tylko pomiędzy produkcją i odbiorem, więc granic między nim samym a jego kontekstami kulturowymi nie można określić jednorazowo i ostatecznie.

Praktyki dyskursywne

W momencie zmniejszenia roli samego tekstu w przypadku analizy gatunkowej, możemy spotkać się z pewnymi metodologicznymi problemami. Bo jeśli gatunki stanowią składniki tekstu, istnieje jasne pole badawcze, na którym można skupić uwagę. Ale jeśli gatunki nie są właściwościami tekstu, gdzie właściwie możemy je znaleźć i jak je zanalizować?

Jak pisze Mittell, istnieje wiele sposobów na wytłumaczenie, jak konkretna kategoria staje się kulturowo istotna, ale w przypadku gatunków, najlepiej jest wyobrazić sobie, że są one praktykami dyskursywnymi. Uznając gatunki jako własność oraz funkcję dyskursu, która nie jest ani nieodłączna, ani podstawowa dla tekstu.

Aby zbadać dyskursy gatunkowe i ich wpływ na konstytuowanie gatunku, Mittell ponownie wprowadza trójpodział na:

1) definicje ("ten program to sitcom, ponieważ w tle słychać śmiech");

2) interpretacje ("sitcom odzwierciedla status quo");

3) ocenę ("sitcom jest bardziej rozrywkowy niż telenowela");

Oznacza to, iż gatunków nie można pojmować w jednej ograniczonej i stabilnej kategorii, ale jako teren różnorodnych praktyk dyskursywnych. Teksty medialne muszą być badane jako norma w związku z innymi terenami takimi jak widownia oraz procesy przemysłowe. 

Celem takiego podejścia nie jest dojście do właściwej definicji, interpretacji czy oceny gatunku, ale badanie istotnych dróg, które definiują kulturowo gatunek, interpretują i oceniają go. Przestawienie się z myślenia o dostarczeniu ostatecznej definicji czy interpretacji, umożliwi spojrzenie na owe definicje, interpretacje i oceny jako elementy większego obszaru działania gatunku. 

Pięć reguł analizy gatunkowej w ujęciu kulturowym

1. Analiza gatunkowa powinna tłumaczyć poszczególne cechy medium

- nie można nakładać definicji stworzonych w oparciu o film czy literaturę na badania nad telewizją (mimo wiadomej nieostrości granic między poszczególnymi dziedzinami, co spowodowane jest chociażby szybkim rozwojem technologicznym)

2. Studia gatunkowe powinny rozstrzygać pomiędzy szczegółowością a ogólnikami

- tradycyjne metody analizy unikały podejścia do szczegółowych specyfikacji, ogarniając w zamian za to fakty "generalnie"

- poradzić sobie można z tym dwojako:

a) bierzemy na warsztat gatunek i analizujemy jeden konkretny jego element

b) zajmujemy się konkretnym przypadkiem i analizujemy, jak procesy gatunkowe działają w jego obrębie

3. Historia gatunków powinna zostać spisana w ujęciu genealogii dyskursywnej, w myśl idei: "szeroko zamiast głęboko"

4. Gatunki powinny być rozumiane w oparciu o praktykę kulturową - najlepszą formę dla badaczy stanowią gatunki teoretyczne (w opozycji do gatunków historycznych), gdyż pozwalają one uporządkować relacje między tekstami i praktykami kulturowymi w nowych kategoriach

5. Gatunki należy umiejscowić w obrębie szerszych systemów hierarchii kulturowych oraz zależności z władzą - w sumie relacja ta zawiera się to w trójkącie:

Wszystkie powyższe kategorie powinny być wzięte pod uwagę przez badacza.


Na koniec nasze konkluzje i oceny: